noclegi na wczasy

Sztuka Pomorza Gdańskiego

07 czerwca 2012r.

SZTUKA, Anna Gosieniecka, Sztuka na Pomorzu Gdańskim Dzieje sztuki Pomorza Gdańskiego i Dolnego Powiśla wykazują wiele zbieżności z rozwojem architektury i sztuk plastycznych na całym obszarze Pomorza i Prus Wschodnich. Oblicze artystyczne nadają tym terenom przede wszystkim liczne budowle gotyckie, świadczące o osiągniętym w tym okresie wysokim stopniu umiejętności technicznych, które w połączeniu z jasno sprecyzowaną koncepcją formy stworzyły dzieła c nieprzemijającej wartości. Następne wieki mniej już miały dorzucić do ogólnego obrazu sztuki pomorskiej. Pewnymi osiągnięciami w zakresie architektury świeckiej zaznaczył się okres renesansu. Kilka kaplic barokowych — to niemal cały dorobek architektoniczny XVII i XVIII wieku. Skromnej jednak ilości powstałych w tym czasie budowli towarzyszyło ogromne bogactwo rozwiązań plastycznych w zakresie ukształtowania wnętrz. Zupełnie natomiast znikomy był wkład XIX wieku, w którym oderwanie Pomorza od reszty ziem polskich, tworzących jego naturalne zaplecze gospodarcze, przyczyniło się także w dziedzinie sztuki do obniżenia poziomu artystycznego. Ubóstwo przekazów zabytkowych z okresu panowania książąt pomorskich nie pozwala niestety na odtworzenie ówczesnego rozwoju architektury i sztuk plastycznych. Dowodem ożywionej akcji budowlanej może byt jednak fakt istnienia w XIII wieku osiedli o charakterze miejskim (Gdańsk, Puck, Tczew, Starogard, Skarszewy, Kościerzyna i Gniew), podobnie jak znaczna ilość fundacji klasztornych (cystersi — Oliwa, Pogódki--Pelplin; cysterski — Żarnowiec; norbertanki — Żukowo; benedyktyni — Św. Wojciech; dominikanie — Gdańsk, Elbląg Tczew). Pewne fragmenty romańskie zachowały się w opactwie cysterskim w Oliwie. Większość kościołów, z braku kamienia wznoszonych przeważnie z drzewa, ulegała licznym przebudowom, zatracającym z biegiem lat pierwotne formy. Świeckie budownictwo, jak o tym świadczą wykopaliska gdańskie, było — poza nielicznymi wyjątkami (murowana wieża w obrębie grodu gdańskiego) — również drewniane. Przeważał w nim typ domu jednoizbowego, budowanego na zrąb, krytego dachem trzcinowym, z otworem szczytowym dla odprowadzenia dymu znad paleniska. Osiedla, grupujące się wzdłuż wykładanych bierwionami ulic, otaczano wałami drewniano-ziemnymi. Stan ten utrzymał się do początku XIV wieku. W ewolucyjnym dotąd rozwoju form zaznaczyły się wówczas" poważne zmiany, będące następstwem zarówno innych warunków politycznych (opanowanie Pomorza przez Krzyżaków), jak i postępu technicznego, wyrażającego się w rozpowszechnieniu cegły jako podstawowego materiału budowlanego. Na terenie dawnych osiedli zaczęły wyrastać ceglane masywy zamków krzyżackich i gotyckich świątyń — o nieporównanie większej trwałości od panującej jeszcze zabudowy drewnianej. Zasadniczą cechą zamku krzyżackiego było ujednolicenie pod względem architektonicznym części mieszkalnych, kościelnych i obronnych, tworzących skrzydła wzniesionego na zniwelowanym terenie czworoboku z dziedzińcem w środku. Ta zwartość kompleksu zamkowego o potężnych, ceglanych ścianach, flankowanego narożnymi basztami, otoczonego murami i fosą — zapewniała mu wysoki stopień obronności. Wśród licznych zamków powstałych w ciągu XIII (Elbląg, Gniew) i XIV wieku (Gdańsk, Tczew) wysuwa się na pierwsze miejsce rezydencja w. mistrza w Malborku, której budowa, zapoczątkowana w 1276 r. i prowadzona przez cały wiek następny, stworzyła w końcowym efekcie zespół architektoniczny o niespotykanym bogactwie form, będący najwspanialszym przykładem budownictwa Zakonu. W ramach tego zasadniczego typu architektury warownej można jednak wyróżnić pewną odmianę, terytorialnie związaną z posiadłościami biskupimi, którą charakteryzuje większa dowolność planu oraz wzrost tendencji dekoracyjnych, ujawniający się m. in. w stałym stosowaniu sklepionych krużganków w dziedzińcach (Kwidzyn). Wykształcone w budownictwie zamkowym elementy obronne zaczęto w XIV w. wprowadzać także do systemów fortyfikacyjnych miejskich. Zasadniczymi ich składnikami były zwieńczane zwykle blankami mury ceglane, masywne baszty i wieże, bramy zabezpieczane wysuniętymi na zewnątrz przed-bramami oraz w miastach portowych potężne bramy nadwodne, ochraniające wyloty ulic skierowanych ku nabrzeżu (Gdańsk). W granicach zakreślonych liniami murów rozwijało się miasto, zakładane zwykle na planie o zarysie nieregularnym lub kolistym, z szachownicowym układem wybiegających z czworobocznego rynku ulic. Od tego ogólnego schematu różniły się nieco plany Gdańska i Elbląga, w których rolę rynku spełniała poszerzona ulica. Zasadniczym akcentem architektonicznym rynku była masywna bryła ratusza, ulegająca w ciągu wieków licznym przebudowom, świadczącym o wzroście znaczenia miasta i roli jego patrycjatu. Ratusz gdański np., wzniesiony w końcu XIV w. jako skromny budynek piętrowy o 2 szczytach, z niewysoką wieżą pośrodku, rozrósł isię w następnym wieku do rozmiarów potężnej budowli, konkurującej wysokością wieży z największą świątynią Gdańska — kościołem NPM. Oprócz ratusza, będącego siedzibą władz miejskich, istniały jeszcze w średniowiecznych miastach inne gmachy o charakterze publicznym, wyróżniające się wielkością i bogactwem oprawy architektonicznej na tle wąskich fasad domów mieszkalnych o schodkowych szczytach, zdobionych tylko ostrołukowy-mi wnękami. Do najciekawszych rozwiązań tego typu należy Dwór Artusa w Gdańsku, piękny przykład gotyckiej hali wspartej na 4 kolumnach.