noclegi na wczasy

Kościół Św. Piotra i Św. Pawła

06 września 2011r.

Kościół Sw. Piotra I Sw. Pawła, dawny parafialny 43 Starego Przedmieścia, zaczęto budować w 1393 r. W 1424 r. pożar uszkodził budynek. Zaczęta w 1. 1486—87 odbudowa doprowadziła do podwyższenia dawnej niskiej budowli w wyniosłą halę trzynawową na planie wydłużonego prostokąta. W 1514 r. zakończono budowę przykryciem naw sklepieniem kryształowym. Zniszczony w 1945 r. i użytkowany tylko w części północnej. W murze wydzielającym dawny cmentarz znajdują się dwa portale barokowe z 1645 i 1652 r., których detale kamieniarskie w znacznym stopniu wymieniono na nowe. Ul. Żabi Kruk dochodzimy do al. Leningradzkiej, którą skręcamy w lewo, następnie ul. Zbytki dochodzimy do ul. Ogarnej, skąd rozpoczyna się trasa 4. Ul. Ogarna nazywała się pierwotnie ulicą Browarników, ponieważ mieszkali przy niej piwowarzy. Nazwa Ogarna została jej nadana, ponieważ tędy przeprowadzano sfory psów, które na noc wypuszczano na ulice Wyspy Spichrzów dla ochrony przed złodziejami lub przypadkowymi przechodniami, którzy mogliby zaprószyć ogień. Przy Ogannej urodził się i za młodu mieszkał Daniel Gabriel Fahrenheit, który w 1714 r. stworzył skalę temperatur stosowaną w termometrach. Kamienice ul. Ogarnej, wprawdzie skromniejsze niż przy tzw. Drodze Królewskiej i niemal całkowicie pozbawione przedproży, reprezentują szereg istotnych walorów artystycznych. Kamienica nr 20 — rokokowa z ok. poł. XVIII w., z autentycznym nadprożem rokokowego portalu. Przed tylną elewa-fcją wmurowano dwie rokokowe płyty przedprożowe. Nr 25 — klasycystyczna z ok. poł. XIX w., zdobna autentycznym portalem wczesnobarokowym z ok. 1640 r., dziełem Andrzeja Schliitera Starszego. Rozsypujący się kamień portalu zaimpregnowano w 1962 r. przy pomocy tworzyw sztucznych. Nr 27/28 — zbudowana w 1872 r. dawna żydowska kamienica, może szkoła, o bogatej dekoracji ceramicznej. Nr 29 — manierystyczna fasada z ok. 1610 r., zrekonstruowana przy użyciu małej cegły rozbiórkowej i autentycznych detali kamieniarskich. Nr 30 — fasada manierystyczna, z ok. 1600 r. Nr 31 — rokokowa, z ok. 1760 r., z bogatym portalem i płytami przedproża. Nr 32 — klasycystyczny szczyt z pocz. XIX w. Nr 33 — szczyt barokowy z ok. 1700 r. Nr 40 — oryginalny, wczesnobarokowy szczyt schodkowy z 1651 r. Fasady kamienic nr 43 i 44, o oryginalnych formach dekoracji szczytów i portali, powstały w 1620 i 1617 r. W portalu tej ostatniej użyto przy odbudowie wielu autentycznych detali. Przed fasadą nr 43 znajduje się rokokowe przedproże. Nr 45 — klasycznym z ok. 1800 r. Nr 46 — szczyt barokowy z pocz. XVIII w. Nr 54 — przed nowym budynkiem szkoły znajduje się autentyczny, manierystyczny portal z ok. 1620 r. — relikt kamienicy, która się tu znajdowała. Nr 57 — klasycyzm, 1 poł. XIX w. Nr 58 — fasada manierystyczna, z 1571 r., bogata dekoracja kamieniarska szczytu, przedproże kowalskiej roboty w stylu XVIII w. Fasady nr 62—64 — klasycystyczne, 1 poł. XIX w. Nr 65 —- wyjątkowo bogata klasycystyczna fasada z ok. 1800 r. o manierystycznym portalu z ok. 1630 r., zdobnym rokokowymi wazonami z poł. XVIII w. Przedproże rokokowe, 3 ćwierć XVIII w. Fasady kamienic nr 66, 69, 76, 77 82 — klasycystyczne, 1 poł. XIX w. Nr 67, 70 — rokokowe, po poł. XVIII w. Nr 87 — fasada -manierystyczna, koniec XVI w. Nr 88 — gotycka, poł. XV w., portal nowo projektowany. Nr 93 — klasycystyczna z ok. 1800 r., rzadki w Gdańsku przykład kompozycji fasady z zastosowaniem dużych podziałów pilastrowych. Nr 99 — fasada manierystyczna, poł. XVII w., z portalem ok. 1630 r. Nr 101 — klasycystyczna, ok. 1800 r., rzadki przykład podziału fasady pilastrami i lizenami, na wysokim, naśladującym bo-niowanie, cokole. Nr 109, 110 — barokowe, początek XVIII w. Nr 111 — rokokowa, po poł. XVIII w. Nr 112 — fasada gotycka dawnego spichrza o powiększonych w trakcie odbudowy oknach. Nr 120 — autentyczny portal w stylu regencji, 1 poł. XVIII w. Nr 122 — rokokowa, po poł. XVIII w. Nr 123 — barokowa z ok. 1700 r. o oryginalnej pilastrowej kompozycji. Nr 124 — klasycystyczna, pocz. XIX w. z manierystycznym oryginalnym portalem z ok. 1620 r. Nr 125 — klasycystyczna, pocz. XIX w., z oryginalnym portalem manierystycznym, z ok. 1600 r. Nr 128 — klasycystyczna fasada, 1 poł. XIX w., oryginalny portal barokowy, poł. XVIII w. W lewo ul. Powroźników. Pod nr 3 — oryginalny dom gotycki z poł. XV w., z zachowaną pierwotną elewacją podwórzową. Fasada od ulicy przebudowana. Rekonstrukcję nadwodnej zabudowy ul. Powroźników ukończono w 1977 r. Bramę Krowią odbudowano w 1971 r., nadając jej formę znaną z przekazów z końca XIX w., tj. kształt nadany temu budynkowi w końcu XIV w. i w następnych wiekach, kiedy przystosowano ją do ceiów mieszkalnych. Dziś mieści Zarząd Okręgowy PTTK. W ścianach szczytowych zachowały się fragmenty autentycznego, gotyckiego muru. Ul. Kotwiczników wąska, w małej tylko części odbudowana. Domy nr 21—25 reprezentują formy barokowe bądź też rokokowe z XVIII w. Najbardziej wysunięty na wschód budynek to gotycka BRAMA Kotwicznikow wzmiankowana w 1378 r., w obecnej formie zbudowana w końcu XIV w. Ok. 1570 r. budowniczy Paweł von Dornę przebudował basztę, dodając skrzydła boczne. Odbudowana w 1. 1968—69 mieści obecnie Biuro Dokumentacji Zabytków. Nie ma dziś niestety domu nr 6/7, w którym przez przeszło pół wieku biły najgorętsze serca polskie w Gdańsku — domu Czyżewskich. Historia tej rodziny godna jest zapamiętania. Pierwszy i najbardziej zasłużony dla Polski na terenie Gdańska był przybyły tu w 2 poł. XIX w. Józet Czyżewski, wnuk powstańca listopadowego. Niezależność finansowa, którą zapewniły mu udane transakcje handlowe, stworzyła bazę materialną jego działalności. Zaczął od sprowadzania, nielegalnego oczywiście, polskich gazet", które opatrywał nadrukiem: "Przeczytaj i podaj drugiemu". Józef Czyżewski od roku 1894 zaczął wydawać gazetę Kurier Gdański a następnie inne periodyki, które trafiały także i na Kaszuby. Z czasem tę sferę działalności przejął po ojcu syn Stanisław, który w domu rodzinnym urządził w 1911 r. drukarnię. Między innymi wychodziły stąd takie periodyki jak GryJ, pismo dla spraw kaszubskich, Związkowiec, Gmina Polska. Płomienny patriota, obrońca spraw polskich, pasją swoją przepoił Józef Czyżewski całą rodzinę. Córka Maria jako pierwsza w Europie kobieta otrzymała mistrzowski dyplom drukarski. Trzy pozostałe córki — Wanda, Bronisława, Jadwiga (warto zwrócić uwagę na ich imiona) przez dwanaście lat prowadziły tajną gdańską szkołę. Józef Czyżewski w 1884 r. był współzałożycielem polskiego Towarzystwa Ludowego "Jedność". Zdążył jeszcze założyć w 1921 r. towarzystwo kulturalno-oświatowe "Macierz Szkolna w Gdańsku", które rozwinęło i kierowało szkolnictwem w Wolnym Mieście. Był on honorowym prezesem Gminy Polskiej. Gdy zmarł w 1935 r. w wieku 78 lat, "król polski" — jak nazywali go Niemcy, zostawi! po sobie spadkobierców, po których sięgnęli hitlerowcy w 1939 r. Syn Mieczysław zginął w Stutthofie. Innym wybitnym działaczem politycznym gdańskiej Polonii był Bernard Milski (1856—1926), założyciel i pierwszy redaktor Gazety Gdańskiej. Pierwszy jej numer ukazał się 1 kwietnia 1891 r., ostatni — 30 sierpnia 1939 r. L a s t a d i a jest dziś nazwą ulicy. Jeszcze od czasów średniowiecza oznaczano tą nazwą dzielnicę położoną w tym miejscu, gdzie począwszy od XIV w. budowano okręty. Wąskie działki od ulicy ku Motławie były podzielone między warsztaty szkutnicze, nad którymi pieczę sprawowali dwaj rajcy miejscy. Gdańsk miał wyjątkowe szanse rozwoju ko-rabnictwa. Sprzyjały temu zarówno płaskie brzegi, z których łatwo było wodować statki, głębokość Motławy oraz tanie drewno, smoła, len i konopie spławiane Wisłą. Słynęli gdańscy korabnicy z dobrej roboty. W 1544 r. wykonali czterechsettonową karawelę "Struse of Dawske" dla Henryka VIII — króla Anglii. W 1650 r. północną część Lastadii, przylegającą do ul. Kotwiczników, usamodzielniono jako Targ Maślany. Rozwój przemysłu kapitalistycznego zakończył historię Lastadii. Pierwszy nowoczesny zakład budowy statków Juliusza Wilhelma Klawittera, założony w 1827 r., był bezkonkurencyjny. Wysoki, ceglany budynek przy Targu Maślanym — dzisiejsze Technikum Przemysłu Spożywczego — został zbudowany w 1. 1834—37 wg proj. wybitnego architekta pruskiego Karola Fryderyka Schinkla. Jest to przykład architektury doby romantyzmu — zapatrzonej w przeszłość, kopiującej elementy stylu gotyckiego i romańskiego. Nie opodal, przy al. Leningradzkiej 30 mieści się siedziba Przedsiębiorstwa Projektowo--Technologicznego Przemysłu Okrętowego "Promor". To tu powstały projekty modernizacji, rozbudowy i budowy polskich stoczni i zagranicznych, licznych fabryk sprzętu okrętowego, a nawet instytutów badawczych dla przemysłu budowy okrętów. W biurach projektowych Zjednoczenia Przemysłu Okrętowego i poszczególnych stoczni powstają projekty jednostek pływających, "Promor" projektuje i nadzoruje budowę bazy przemysłowej, która umożliwia podejmowanie najbardziej nawet ambitnych zamierzeń w dziedzinie budowy statków. Przez most al. Leningradzkiej udajemy się na Wyspę Spichrzóy*. Ul. Chmielna stanowi jedyny trakt komunikacyjny wyspy na osi północ—południe, odległy od Starej Motławy o głębokość jednej działki budowlanej. Pozostałą połać wyspy dzielą prostopadle do niej biegnące uliczki, które również wydzielają działki budowlane o podobnej głębokości. Nazwy tych ulic — Jaglana, Owsiana, Pszenna mówią same za siebie. Obecną formę nadał wyspie dopiero XVI w. W wiekach średnich wyspa była oddzielona od wschodniej połaci lądu fosą wypełnioną wodą Motławy. Już od XIV w. na wschodnim brzegu Starej Motławy budowano spichrze, w których składowano towary. Dopiero jednak «przywile je nadane Gdańskowi przez Polskę, gwarantujące wyłączność w handlu zamorskim, dały podstawy pełnego wykorzystania tej przestrzeni. Wtedy, jak się wydaje, nastąpiła pełna zabudowa uliczek biegnących prostopadle do ul. Chmielnej. Wyspę Spichrzów od wschodu broniły umocnienia Dolnego Miasta, które widocznie okazały się niewystarczające, skoro w 1. 1517—19 umocniono jej wschodni brzeg tzw. Psim Wałem wzmocnionym drewnianymi blokhauzami i palisadami. Główny trakt przelotowy w kierunku wschód—zachód, ul. Stągiewną od wschodu zamknęła Brama Stągiewna, zespół wysokiej baszty, dzisiejszej Stągwi, którą flankowała para baszt mniejszych broniących dwu bram. Niewątpliwie w trakcie usypywania Psiego Wału wykopano koryto Nowej Motławy i powstała dzisiejsza forma Wyspy Spichrzów. Wyspa Spichrzów była głównym miejscem przeładunku oraz składowania towarów masowych. Na Długim Pobrzeżu wyładowywano sukno, przyprawy, wino i inne cenniejsze ładunki, które wędrowały do głębokich, niejednokrotnie trzykondygnacjowych piwnic zasobnych domów kupców gdańskich. Na wyspie wyładowywano przede wszystkim zboże, krupy, rośliny strączkowe, len, konopie, chmiel, używane do wyrobu mydła potaż i popiół, smołę, dziegieć, skóry, łój, masło itp. Obroty były bardzo wysokie. W rekordowym 1618 r. Gdańsk sprzedał ok. 250 tys. ton zboża. Przeciętne obroty wynosiły w latach pokoju ok. 100 tys. ton, co jest ilością ogromną, zważywszy ówczesną ładowność statków, nie przekraczającą przeciętnie kilkuset ton. Wyspa Spichrzów była magazynem a zarazem skarbcem Gdańska. Nic też dziwnego, że stała się oczkiem w głowie Rady i całego kupiec-twa. w wysokich, niejednokrotnie siedmiokondygnacjowych spichrzach składowano towary, które często długo czekały na podwyższenie cen. Większość spichrzów była zbudowana w konstrukcji szkieletowej — drewniana konstrukcja wypełniona cegłami, częściowo gliną, a więc — łatwo _palna. Specjalni strażnicy pilnowali tu porządku, a przed zmrokiem zamykano bramy i na puste ulice wypuszczano sfory półdzikich, wygłodniałych psów. Pożary kilkakrotnie niszczyły zabudowę wyspy, lecz zawsze zapobiegliwi gdańszczanie odbudowywali spichrze. Ostatnia wojna nie zostawiła ani jednego budynku nie uszkodzonego, a większość zrównała z ziemią. Runęły i średniowieczne jeszcze spichrze, a między innymi słynna gotycka Szara Gęś. Po wojnie odbudowano i wyremontowano pewną ich ilość, głównie znajdujących się w części południowej. Środkowa część wyspy stanie się dzielnicą handlowo-usługową, powstanie tu także nowa przystań Żeglugi Przybrzeżnej. Ogółem zachowało się 21 zabytkowych spichrzów, niektóre tylko w części, najcenniejsze w południowym odcinku ul. Chmielnej. Pod nr 53 SPICHRZ WISŁOUJSCIE ** (pierwsza nazwa Błękitny Lew), ceglany, siedemnastowieczny, ośmiokondygnacjo-wy. Działania wojenne uszkodziły tylko pokrycie dachu — cała drewniana konstrukcja wnętrza jest autentyczna. Pełna jego kubatura licząca ok. 8,5 tys. m3 jest nadal używana. Nr 58 — ruiny spichrza Trupia Czaszka z XVII w. Nr 59—62 to zespół czterech spichrzów siedmiokondygnacj owych, zbudowanych w 1 poł. XVII w. Pierwszy z nich nazwany Pod Koro- 47 ną, w fasadzie zachowana tablica kamienna z herbem ówczesnego właściciela, polskim napisem i datą 1755. Następne to Toruń, Elbląg i Gdańsk. Zespół poważnie uszkodzony w trakcie działań wojennych 1945 r., odbudowany. Nr 67—68 — ruiny spichrzów Biały Koń i Czerwony Lew, 1 poł. XVII w., pierwotnie sześciokondygnacjowych. Niemal naprzeciw resztki fasady spichrza nr 79, XVII w. Naprzeciwko ul. Pszennej zachowały się dwie kondygnacje podwójnego spichrza nr 37/38, z ok. 1700 r., zwanego Wielki i Mały Groddeck 48 (pierwotne nazwy — Dębowy Rożek, Śpiewak). Przy północnym krańcu ul. Chmielnej spichrz nr 111 zbudowany w 1813 r., trzy kondygnacjo wy. Na północnym brzegu , wyspy ruiny spichrza nr 2/3, zwanego Daleka Droga, zbudowanego w 1 poł. XIX w., trzykondygnacjowego. Naprzeciwko, w kierunku północnym, na Ołowiance grupa trzech spichrzów (patrz trasa 2, s. 98). Ul. Motławska nr 2 — spichrz Turek zbudowany w 1 poł. XVII w., spalony w 1813 r., odbudowany w 1821 r., zrujnowany, pięciokondygnacjowy. Naprzeciwko, za Nową Motławą przy ul. Szafartnia nr 9 wznosi się spichrz Nowa Pakownia *, osiemnastowieczny, odbudowany. Przy ul. Stągiewnej BRAMA STĄGIEWNA * powstała 49 w 1. 1517—19 i jest przykładem ostatniego etapu rozwoju gotyckich konstrukcji obronnych. Sześciokondygnacjowa Stągiew spełniała rolę bastei — najwyższa kondygnacja wsparta na potężnym sklepieniu służyła jako działobitnia. Znaczna jej wysokość — w stosunku do nizinnych terenów Dolnego Miasta — dawała duże pole ostrzału, zapewniając skuteczność rażenia. Niższa od niej Stągiewka powstała w końcu XV w. Ul. Elbląska. KOSCIOŁ SW. BARBARY. Pierwsza wzmianka o szpitalu św. Barbary pochodzi z 1387 r. Zapewne znajdowała się przy nim drewniana kaplica, która spłonęła w końcu XIV w. W 1 poł. XV w. powstał korpus bez wydzielonego prezbiterium, może dwunawowy. Wieżę wzniesiono w 1. 1619—20. Pożar w 1499 r. uszkodził budynek. W trakcie odbudowy wprowadzono do wnętrza przypory, między którymi powstały przyścienne kaplice przesklepione krzyżowo. W 1. 1726—28 przebito arkady w ścianie południowej i dobudowano barokową nawę południową. Wnętrze przykrył płaski strop z rokokowymi stiukami. W 1945 r. kościół spłonął. W 1. 1968—70 rozebrano nawę południową i zrekonstruowano wieżę.